महाराष्ट्रातील बिल्डिंग कोड, परवाने आणि ऑक्युपन्सी नियम २०२५: बिल्डर्ससाठी संपूर्ण मार्गदर्शक
24/11/2025₹80 लाखांच्या फ्लॅटवर ₹15 लाख कर! तुमची गणना चुकीची आहे!
25/11/2025
महाराष्ट्रातील पर्यावरण मंजूरी आणि शाश्वतता अनिवार्यता (हरित इमारत नियम)
पर्यावरण मंजूरी (Environmental Clearance) आणि शाश्वतता अनिवार्यता (Sustainability Mandates) हे आधुनिक रिअल इस्टेट विकासाचे अविभाज्य घटक बनले आहेत. Environment (Protection) Act १९८६, EIA Notification २००६, CRZ Notification २०१९, ECBC Rules २०२५, आणि IGBC प्रमाणीकरण - या सर्वांचे अनुपालन महाराष्ट्रातील प्रत्येक मध्यम/मोठ्या प्रकल्पासाठी आवश्यक आहे.
या सर्वसमावेशक मार्गदर्शकामध्ये, आम्ही पर्यावरण मंजूरी प्रक्रिया, हरित इमारत नियम, IGBC प्रमाणीकरण आणि २०२५ मधील नवीनतम अपडेट्सचे तपशीलवार विश्लेषण करू.
पर्यावरण मंजूरी (EC) प्रक्रिया महाराष्ट्र २०२५
पर्यावरण मंजूरी काय आहे?
- पर्यावरण मंजूरी (Environmental Clearance - EC) ही MoEF&CC किंवा SEIAA (State Environment Impact Assessment Authority) द्वारे दिली जाणारी अनिवार्य मंजूरी आहे.
- कायदेशीर आधार: Environment (Protection) Act, १९८६ आणि EIA Notification, २००६.
| प्रकल्प प्रकार |
EC आवश्यक |
प्राधिकरण |
| ≥२०,००० चौ.मी. बिल्ट-अप |
होय |
SEIAA |
| ≥१,५०,००० चौ.मी. बिल्ट-अप |
होय |
MoEF&CC |
| Eco-Sensitive Zone (कोणताही आकार) |
होय |
SEIAA/MoEF |
पायरी १: प्रारंभिक तपासणी- ३० दिवस
- Form-1 सबमिशन: parivesh.nic.in पोर्टलद्वारे. यात प्रकल्प तपशील, GPS निर्देशांक आणि जमीन स्वरूप नमूद करावे लागते.
- SEAC तपासणी: TOR (Terms of Reference) आवश्यक आहे की नाही, हे SEAC (State Expert Appraisal Committee) ठरवते.
- Category A: TOR आवश्यक, पूर्ण EIA अभ्यास.
- Category B2: TOR आवश्यक नाही, फक्त Form-1A.
पायरी २: TOR (Terms of Reference) मिळवणे - ६० दिवस
- TOR प्रस्तुतीकरण: SEAC समोर प्रकल्पाचे सादरीकरण करावे लागते.
- TOR निश्चित करणे: अभ्यास क्षेत्र (१० किमी परिघ), पॅरामीटर्स (वायु, पाणी, ध्वनी, जैवविविधता) आणि विशेष अभ्यासांचा (उदा. CRZ, ESZ) समावेश TOR मध्ये निश्चित केला जातो.
पायरी ३: EIA (Environmental Impact Assessment) अभ्यास - १२० दिवस
- बेसलाइन डेटा संकलन: वायु (PM10, SO2), पाणी (BOD, COD), ध्वनी प्रदूषण आणि जैवविविधता सर्वेक्षण.
- प्रभाव मूल्यांकन: बांधकाम आणि कार्यरत टप्प्यातील प्रदूषण आणि सामाजिक प्रभाव तपासणे.
- शमन उपाय (Mitigation Measures): STP (सांडपाणी प्रक्रिया), RWH (रेनवॉटर हार्वेस्टिंग), सौर ऊर्जा आणि घन कचरा व्यवस्थापन (वर्मीकम्पोस्टिंग) यांचा प्रस्ताव देणे.
- एकूण EIA खर्च: ₹१५-३० लाख (२०,०००-५०,००० चौ.मी. प्रकल्पासाठी).
पायरी ४: सार्वजनिक सुनावणी - ४५ दिवस
- आयोजन: SPCB (State Pollution Control Board) द्वारे प्रकल्प साइटजवळ स्थानिक लोकांचा सहभाग घेऊन सुनावणी आयोजित केली जाते.
- उद्देश: EIA अहवालावर स्थानिक लोकांचे प्रश्न/हरकती आणि त्यावर डेव्हलपरचे उत्तर नोंदवणे.
पायरी ५, ६, ७: Form-1A, SEIAA समीक्षा आणि अंतिम EC - १२० दिवस
- Form-1A सबमिशन: EIA अहवाल आणि सार्वजनिक सुनावणी कार्यवृत्त PARIVESH पोर्टलवर सादर केले जाते.
- SEIAA समीक्षा: SEIAA समिती अहवालाची गुणवत्ता आणि शमन उपायांची पर्याप्तता तपासते.
- अंतिम EC जारी करणे: EC प्रमाणपत्र ५ वर्षांसाठी (बांधकाम) आणि ३० वर्षांसाठी (कार्यरत) वैध असते.
- अटी: त्रैमासिक अनुपालन अहवाल, ३३% हरित क्षेत्र विकास, STP ची स्थापना इ.
- एकूण EC कालावधी: ३७५-४५० दिवस (१२-१५ महिने).
IGBC (Indian Green Building Council) प्रमाणीकरण
- संस्था: CII (Confederation of Indian Industry) चा भाग, २००१ मध्ये स्थापना.
- महाराष्ट्रातील स्थान: ५००+ दशलक्ष चौ.फूट हरित क्षेत्रफळासह भारतात क्रमांक
| रेटिंग |
गुण |
वर्णन |
| Platinum |
८०-१०० |
अत्यंत उच्च कार्यक्षमता |
| Gold |
७०-७९ |
उच्च कार्यक्षमता |
| Silver |
६०-६९ |
मध्यम कार्यक्षमता |
IGBC प्रमाणीकरण प्रक्रिया
- पायरी १: नोंदणी: IGBC वेबसाइटवर नोंदणी शुल्क भरून (₹५०,००० ते ₹५,००,०००+).
- पायरी २: डिझाइन स्टेज सबमिशन: आर्किटेक्चरल रेखाचित्रे, ऊर्जा मॉडेलिंग आणि पाणी गणना सादर करणे.
- मूल्यांकन निकष (१०० गुण): ऊर्जा कार्यक्षमता (३० गुण), जल संवर्धन (१२ गुण), टिकाऊ साइट्स (१२ गुण).
- पायरी ३, ४, ५: बांधकाम स्टेज तपासणी, अंतिम दस्तऐवजीकरण आणि प्रमाणपत्र जारी करणे.
- आर्थिक फायदे: २०-३०% वीज बचत, ३०-५०% पाणी बचत, मालमत्ता मूल्यात १०-१५% वाढ आणि उच्च भाडे दर.
- सामाजिक फायदे: रहिवाशांचे आरोग्य सुधारते आणि आरामदायक राहणीमान मिळते.
- अधिसूचना: २९ एप्रिल २०२५.
- लागू: ≥१,००० चौ.मी. बिल्ट-अप आणि कनेक्टेड लोड ≥ १०० kW असलेल्या व्यावसायिक इमारती.
- अंमलबजावणी संस्था: MEDA (Maharashtra Energy Development Agency).
| स्तर |
EPI कपात |
FSI बोनस |
फायदे |
| ECBC Compliant |
बेसलाइन |
- |
मानक मंजूरी |
| Super ECBC |
२५% |
+५% |
FSI बोनस + फास्ट-ट्रॅक मंजूरी |
- TPA (Third Party Assessor) नियुक्ती: MEDA-सूचीबद्ध TPA द्वारे डिझाइन आणि बांधकाम टप्प्यांचे सत्यापन.
- अनुपालन आवश्यकता: इमारत आवरण अनुकूलन, COP (Coefficient of Performance) ≥ ३.३ असलेले HVAC आणि LED लाइटिंग.
- प्रमाणीकरण: अंतिम तपासणीनंतर Mahaurja Star Rating (१-५) सह प्रमाणपत्र मिळते.
महाराष्ट्रातील पर्यावरण मंजूरी आणि शाश्वतता अनिवार्यता २०२५ हे जगाच्या सर्वोत्तम पद्धतींशी सुसंगत आहेत. पर्यावरण संरक्षण, हरित इमारत प्रमाणीकरण आणि ऊर्जा कार्यक्षमता केवळ कायदेशीर अनुपालनासाठीच नव्हे, तर आर्थिक आणि सामाजिक फायद्यांसाठी देखील आवश्यक आहे.
